Speelhof, buitenverblijf van de Sint-Trudo-abdij

Zogenaamd "Speelhof", buitenverblijf der abten van de Sint-Trudo-abdij; met de bouw werd begonnen in 1585 onder abt van Christoffel de Blocquerie. Het goed bleef eigendom van de abdij tot de Franse bezetting.

Ommuurd en omgracht goed, bereikbaar via een dreef van wilde kastanjebomen, beuken en eiken; boomrijke omgeving onder meer enkele mooie beuken; aan oostzijde van de dreef: weilanden en de muur van het begijnhof; ten zuiden, moestuin en boomgaard.

Herenhuis met stallingen en schuur, beschilderde bakstenen gebouwen, gegroepeerd rondom een rechthoekige, gekasseide binnenplaats, met een fonteintje in het midden. De dienstgebouwen dateren uit de tweede helft van de 18de eeuw, het woonhuis uit een latere periode (eerste helft 19de eeuw).

Ten oosten, poortgebouw onder schilddakje (leien), voorzien van een holronde, natuurstenen kroonlijst; rondboogvormige inrijpoort in een licht uitspringende, kalkstenen omlijsting met imposten en sluitstenen. Duifhuis in de westgevel, en rechthoekige poort onder houten latei met kalkstenen negblokken onderaan de posten.

Ten westen, herenhuis, aan beide zijden geflankeerd door lagere bijgebouwen uit de tweede helft van de 18de eeuw. Breedhuis van het dubbelhuistype, zeven traveeën en twee en een halve bouwlaag onder zadeldak (leien) met dakkapellen. De oostgevel is gecementeerd op de benedenverdieping; rechthoekige beluikte vensters in een vlakke, kalkstenen omlijsting; de twee uiterste traveeën zijn voorzien van kalkstenen oculi; rechthoekige deur in een omlijsting van gebouchardeerd arduin. Voor de benedenverdieping, glazen veranda met metalen roeden en gietijzeren zuiltjes. De westgevel is voorzien van rechthoekige vensters met hardstenen lateien en lekdrempels, beluikt op de eerste en tweede bouwlaag; houten gevelvoorsprong voor de deurtravee. Bijgebouwen van respectievelijk vier en zeven traveeën, en twee bouwlagen onder gebogen wolvedak (leien) met dakkapellen; kalkstenen plint en aanzet van kalkstenen hoekbanden; overhoekste muizentandfries onder de kroonlijst. Getoogde muuropeningen in een kalkstenen omlijsting met sluitsteen; rechthoekige omlijstingen op de bovenverdieping; de vensters van het linker gebouw zijn beluikt.

Ten oosten, stal van vijf traveeën en twee bouwlagen onder wolvedak (leien) met dakkapellen; gesmede ijzeren muurankers; kalkstenen plint en aanzet van kalkstenen hoekbanden; overhoekse muizentandfriens onder de daklijst. Getoogde muuropeningen in een kalkstenen omlijsting met sluitsteen; enkele recente muuropeningen, onder meer twee rondboogpoorten in een gecementeerde omlijsting. Recentere, rechthoekige muuropeningen in de oostgevel.

Een laag gebouwtje van drie (?) traveeën onder zadeldak (leien) verbindt het laatst genoemde gedeelte met het poortgebouw.

Haaks op de stal, ten noorden van het erf, ruime dwarsschuur onder wolvedak (leien); perelaar tegen de zuidgevel. Kalkstenen plint en aanzet van kalkstenen hoekbanden; muizentandfries en tandlijst met dropmotief onder de dakrand; boven de poort een nis in een rechthoekige, kalkstenen omlijsting, met panelen op de posten; druiplijst, afgewerkt met een eier- en een parellijst.

Tussen de schuur en de westvleugel, rechthoekige poort onder zadeldakje (mechanische pannen); houten latei en kalkstenen posten met negblokken.

Ten noorden, buiten het erf, alleenstaande stalvleugel (?), thans ingericht als woonhuis; twaalf traveeën en twee bouwlagen onder zadeldak (Vlaamse pannen). Gesmeed ijzeren muurankers. Aangepaste, rechthoekige vensters. Twee rechthoekige deurtjes in een verankerde kalkstenen omlijsting met neuten en sluitsteen.


Bron     : Schlusmans F. met medewerking van Gyselinck J., Linters A., Wissels R., Buyle M. & De Graeve M.-Ch. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N2 (He-Z), Brussel - Gent.
Auteurs :  Schlusmans, Frieda
Datum  : 1981

Bron: Bevat overheidsinformatie, verkregen onder de modellicentie voor gratis hergebruik Vlaanderen v1.0. URI:
Agentschap Onroerend Erfgoed 2019: Speelhof, buitenverblijf van de Sint-Trudo-abdij [online] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/23055 Geraadpleegd op 12-11-2019

 

ONTDEKKING VAN DE DAG

Het (ver)zoenkruis in Groot-Gelmen

Na een ongeval of moord plaatsen familie of kennissen vaak ter plekke een gedenkteken. Zogenaamde moordkruisen zijn al eeuwen bekend. Een bijzonder, zeldzaam kruis is een 'zoenkruis', opgericht door de partij van de moordenaar als verzoening met de familie van het slachtoffer. In Groot-Gelmen leunt er zo eentje nog tegen de kerkhofmuur:

Dit + staet ter memorie
van Jan Morbiers soon van
Leonard(us) Morbier(s) en Margareta
Bartole(yns) die van leve ter
doot bracht is deur Gysen
Vasoens, a(nno) 1643 ten 30 july
bidt voor
die ziele

In de zomer van 1643 werd Jan, de zoon van oud-schepen Leonard Morbiers, gedood door zijn dorpsgenoot Gijs Vasoens in Groot-Gelmen. De omstandigheden kennen we niet. Wel bleef een verslag bewaard van de bemiddelingsvergadering in herberg Het Klaverblad in Sint-Truiden. De twee broers van de moordenaar vroegen deze verzoening voor twee 'goede mannen', zijnde juristen-schepen van de stad. Notaris Van Nuyst stelde het contract op. Onder meer de vader van het slachtoffer, diens schoonzoon als secretaris van de rechtbank Gelinden en Christina Steukers, de moeder van de moordenaar, waren aanwezig. Die laatste nam de vergiffenis aan die vader Morbiers schonk aan moordenaar Gijs. 


Het kruis in maaskalksteen, met de ondergrondse voet

De moordenaar, zelf dus niet aanwezig, moest onmiddellijk 150 gulden laten betalen voor kosten van begrafenis en andere, en een jaarlijkse rente van 6 gulden voor een jaarmis, op een stuk akker.  Gijs moest binnen het jaar een stenen kruis oprichten op het plaatselijke kerkhof van 3,5 voet boven de aarde en met daarin de naam van Jan en zijn sterfdatum gekapt. Aan de armen van Groot-Gelmen zou hij 8 vaten koren geven en gebakken brood. Het brood was uit te delen in de week van de Sint-Maartenkermis, patroon van de parochie. De moeder van de moordenaar kreeg van de vader van het slachtoffer 3 vaten koren. Waarschijnlijk was ze onbemiddeld?
Alle notaris- en verteerkosten in het Klaverblad zijn voor rekening van Gijs of Gijsbrecht voluit, die een contactverbod van drie jaar krijgt met de kinderen en bloedverwanten van de vermoorde Jan. 

We schenken hier en nu nog altijd aandacht aan de vermoorde Jan. Wat bewijst dat deze eeuwenoude vorm van verzoening werkt. 




Jacques BROUWERS, Een zoenkruis te Groot-Gelmen, in Limburg, jg. 52, 1973, p. 61-68; Willem DRIESEN en Roger HAUBRECHTS, Groot-Gelmen via Helshoven. Wandeling, in Sint-Truiden, NATUURlijk een monument. Open Monumentendag Vlaanderen, Sint-Truiden: stadsbestuur, 2004, p. 104-109 en 111; Lambert BAREE te Groot-Gelmen, website home.scarlet.be/hetoudelandvanluik/, pagina Groot-Gelmen, 2019 raadpleging. 

Lees meer