Kasteel van Duras

Onderschrift bij deze fotoClassicistisch kasteel in Palladiaanse stijl. Gelegen op de plaats van de burcht van de Heren van Duras, voor het eerste vermeld in 1102. Kort na 1785 werd de burcht die toen bestond uit een neerhof met brouwerij en een erehof met herenhuis en donjon, door graaf van der Noot afgebroken en in 1787-1789 vervangen door het huidige landhuis, gebouwd naar ontwerp van architect G.J. Henry. Architect F. Verly ontwierp circa 1821 de parkaanleg. Vanaf circa 1875 tot 1902, verschillende aanpassingen van het gebouw in neobarokke stijl. Na schade door een bombardement in 1945, restauratie in 1960-1962 naar ontwerp van F. Bonaert, waarbij het gebouw in zijn oorspronkelijke vorm hersteld werd.

Omgracht kasteel op U-vormige plattegrond, gelegen in een uitgestrekt park, aangelegd in Engelse landschapsstijl, met een vijver en boompartijen. De ingang is afgesloten met een gesmeed ijzeren hek; een rechte gekasseide oprijlaan, circa één kilometer lang, afgezet met olmen, geeft vanaf de straat een zicht op het centrale gedeelte van het gebouw.

De binnenkoer is aan de voorzijde eveneens door een gesmeed ijzeren hek afgesloten; een brug over de gracht verbindt de oprijlaan met de binnenkoer, die symmetrisch is aangelegd, met in het midden een achtkantige vijver met fontein.

U-vormig complex, met centraal gedeelte van elf traveeën en twee en een halve bouwlaag onder schilddak (leien); bepleisterde en beschilderde baksteenbouw op een verhoogde begane grond, met natuurstenen plint. De gevel wordt over de drie middentraveeën gemarkeerd door de vestibule,in een halfronde portiek met Ionische zuilen galerij, die een zware architraaf draagt, afgezet met een tandlijst en een kroonlijst op klossen, en bekroond met een balustrade; deze gevelpartij is één bouwlaag hoger opgetrokken dan de rest van het gebouw, en afgedekt met een koepel.

Sterk vooruitspringende hoekrisalieten van twee traveeën. Gekorniste kroonlijst, zoals beschreven bij de vestibule, boven de tweede bouwlaag; hierboven de mezzanino. Rechthoekige vensters in een geprofileerde natuurstenen omlijsting, met lekdrempels op consoles. Geaccentueerde benedenvensters in risalieten, voorzien van een zware druiplijst op consoles.

Rechthoekige deur in de portiek; geprofileerde natuurstenen omlijsting, bekroond met een druiplijst op versierde consoles. Halfrond bordes met trappen. De achtergevel is eveneens van een halfrond risaliet voorzien, doch breder dan dat der voorgevel, even hoog als de rest van het gebouw en afgedekt met een stomp, kegelvormig dak. De uiterste traveeën springen in ten opzichte van de rest van de gevel. Gekorniste kroonlijst. Vensters en deur zoals aan de voorzijde. Breed terrasvormig bordes, afgezet met een balustrade.

Aan weerzij van de binnenkoer, dienstgebouwen van vijftien traveeën en één bouwlaag, onder zadeldaken (leien) met dakkapellen. Een galerij van vierkante pijlers, die een architraaf dragen, loopt voor de voorgevels, die voorzien zijn van lichte uitspringende pilasters en rechthoekige natuurstenen muuropeningen. Minder belangrijke woning van één bouwlaag uit de tweede helft van de 19de eeuw, links van het kasteel.

Interieur: de vertrekken zijn geschikt rondom twee ruimten, de vestibule (cirkelvormig) en het ontvangstsalon (ovaal), achter elkaar gelegen, en die zich, door de halfronde gevelvoorsprongen in voor- en achtergevel ook in de uitwendige ordonnantie van het gebouw aftekenen. Fraaie stucwerk-decoratie in classicistische stijl.


Bron     : Schlusmans F. met medewerking van Gyselinck J., Linters A., Wissels R., Buyle M. & De Graeve M.-Ch. 1981: Inventaris van het cultuurbezit in België, Architectuur, Provincie Limburg, Arrondissement Hasselt, Bouwen door de eeuwen heen in Vlaanderen 6N2 (He-Z), Brussel - Gent.
Auteurs :  Schlusmans, Frieda
Datum  : 1981

Bron: Bevat overheidsinformatie, verkregen onder de modellicentie voor gratis hergebruik Vlaanderen v1.0. URI:
Agentschap Onroerend Erfgoed 2019: Kasteel van Duras [online] https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/84280 Geraadpleegd op 12-11-2019

 

ONTDEKKING VAN DE DAG

Het (ver)zoenkruis in Groot-Gelmen

Na een ongeval of moord plaatsen familie of kennissen vaak ter plekke een gedenkteken. Zogenaamde moordkruisen zijn al eeuwen bekend. Een bijzonder, zeldzaam kruis is een 'zoenkruis', opgericht door de partij van de moordenaar als verzoening met de familie van het slachtoffer. In Groot-Gelmen leunt er zo eentje nog tegen de kerkhofmuur:

Dit + staet ter memorie
van Jan Morbiers soon van
Leonard(us) Morbier(s) en Margareta
Bartole(yns) die van leve ter
doot bracht is deur Gysen
Vasoens, a(nno) 1643 ten 30 july
bidt voor
die ziele

In de zomer van 1643 werd Jan, de zoon van oud-schepen Leonard Morbiers, gedood door zijn dorpsgenoot Gijs Vasoens in Groot-Gelmen. De omstandigheden kennen we niet. Wel bleef een verslag bewaard van de bemiddelingsvergadering in herberg Het Klaverblad in Sint-Truiden. De twee broers van de moordenaar vroegen deze verzoening voor twee 'goede mannen', zijnde juristen-schepen van de stad. Notaris Van Nuyst stelde het contract op. Onder meer de vader van het slachtoffer, diens schoonzoon als secretaris van de rechtbank Gelinden en Christina Steukers, de moeder van de moordenaar, waren aanwezig. Die laatste nam de vergiffenis aan die vader Morbiers schonk aan moordenaar Gijs. 


Het kruis in maaskalksteen, met de ondergrondse voet

De moordenaar, zelf dus niet aanwezig, moest onmiddellijk 150 gulden laten betalen voor kosten van begrafenis en andere, en een jaarlijkse rente van 6 gulden voor een jaarmis, op een stuk akker.  Gijs moest binnen het jaar een stenen kruis oprichten op het plaatselijke kerkhof van 3,5 voet boven de aarde en met daarin de naam van Jan en zijn sterfdatum gekapt. Aan de armen van Groot-Gelmen zou hij 8 vaten koren geven en gebakken brood. Het brood was uit te delen in de week van de Sint-Maartenkermis, patroon van de parochie. De moeder van de moordenaar kreeg van de vader van het slachtoffer 3 vaten koren. Waarschijnlijk was ze onbemiddeld?
Alle notaris- en verteerkosten in het Klaverblad zijn voor rekening van Gijs of Gijsbrecht voluit, die een contactverbod van drie jaar krijgt met de kinderen en bloedverwanten van de vermoorde Jan. 

We schenken hier en nu nog altijd aandacht aan de vermoorde Jan. Wat bewijst dat deze eeuwenoude vorm van verzoening werkt. 




Jacques BROUWERS, Een zoenkruis te Groot-Gelmen, in Limburg, jg. 52, 1973, p. 61-68; Willem DRIESEN en Roger HAUBRECHTS, Groot-Gelmen via Helshoven. Wandeling, in Sint-Truiden, NATUURlijk een monument. Open Monumentendag Vlaanderen, Sint-Truiden: stadsbestuur, 2004, p. 104-109 en 111; Lambert BAREE te Groot-Gelmen, website home.scarlet.be/hetoudelandvanluik/, pagina Groot-Gelmen, 2019 raadpleging.