Kerkom met zijn drie kastelen in één beekvallei
Kerkom is sinds 1999 een Buiten Gewone Buurt. Bijna het hele dorp is rond 1980 als dorpsgezicht beschermd. Intussen is ook het enige café ‘De Lantaarn’ gestopt. Er is wel nog een superette.
Een ondergrondse commandobunker in het verlengde van de startbaan van het militair basis Brustem is buiten gebruik sinds 1996 en het kleuterschooltje verdween in 1997. Er zijn wel nog de kerk, gerestaureerd na de brand van 1975, driekastelen, een gekende ambachtelijke Binkbrouwerij, een dynamisch fruitsappenbedrijf Pipo en een bruine Onze-Lieve-Vrouwkapel. Bij de Open Monumentendag in 1990 en bij de Binkfeesten ziet het er nog zwart van het volk. De verkaveling Kasteelzicht (°1977), de visvijver met zalmforel, de wielerclub De Gele Wimpel (°1945) en de wielertoeristen van Sint-Martinus (°1992) bewijzen dat het leven er nog goedis. Brouwer Clerinx herstartte de ouderlijke brouwerij van 1878 in 1988 aan de oude weg Sint-Truiden-Gingelom en de 19de-eeuwse steenweg Sint-Truiden-Hannut. Hij vulde er jarenlang de klassieke Binkflesjes met ongefilterd bier van hoge gisting, gebrouwen van hop uit Tsjechië.
Parochie:
Kircheim (1065). Domein van graaf van Loon. Leengoed 15de eeuw familie de Hamal. Ook adellijk Alstergoed en leen Hinnisdaelsen. Filiaal van Sint-Martinus Velm, zelfstandig begin 12de eeuw. Beurtrol begevingsrecht 1295 tussen abt Sint-Truiden en Sint-Lambertuskapittel. Muizen was afhankelijkheid. Deel van fusie gemeente Borlo tussen 1970 en 1976.
Bouwgeschiedenis:
De huidige kerk van Kerkom is een reconstructie (1982) naar classicistisch model van de kerk die tijdens een brand op 11 januari 1975 grotendeels verwoest werd. Het koor van de afgebrande kerk dateerde uit het eerste kwart van de 18de eeuw. Omstreeks 1820 werd het kerkje vergroot en omgevormd tot een zaalkerk in dezelfde stijl als het bestaande koor. Kerktoren ingebouwd bij vergroting in 1885. De neoclassicistische westtoren dateert uit 1860. Een wapenschild van baron de Chestret in Maastrichtersteen is aangebracht boven het rondboogdeur in de westgevel.
Interieur:
bij de brand werd ook nagenoeg al het roerend erfgoed en meubilair vernietigd, behalve een hardstenen doopvont en enkele historische grafstenen die in de vloer van de kerk lagen. De grafstenen zijn na de renovatie van de kerk in de binnenmuren van het koor ingewerkt.
Retabelaltaar, afkomstig uit het redemptoristenklooster te Stenaertberg. Armenloos Christusbeeld, gepolychromeerd hout (17de eeuw). Pieta van H. Jozef met Kind (19de eeuw). Heilig Hart van Jezus en Heilig Hart van Maria, gepolychromeerd (19de eeuw)
Glasramen : dubbelwapenschilden in koorglasramen ca. 1925, devies ‘virtus en prudentia’.
Orgel:
pijporgel A. Clerinx 1885.
Kerkhof:
rondom de kerk, niet meer actief in gebruik. Er is een nieuwe begraafplaats in de Truilingenstraat. Het kerkhof is wel samen met de kerk beschermd als dorpsgezicht. Geen torenverlichting, wel torenuurwerk op afstandsbediening 2 klokken voor half uur en uurslag. Ook bij begrafenissen man/vrouwregime. Martinusklok 480 kg en Mariaklok 300 kg, beide uit 1981 (Sergeys Leuven). Onderhoudscontract met Clock-o-Matic. Parkeergelegenheid op dorpsplein 30 wagens. Bushalte Kerkstraat 100 m, lijn 42/S12.
Kerkom is een idyllisch kerkdorpje, gelegen aan de Cicindriabeek. De dorpskern bestaat uit enkele straten ten westen van de beek en een nieuwe jaren ’80 verkavelingswijk ten oosten van de beek. Er zijn weinig faciliteiten in het dorp: er is geen school meer, er zijn geen winkels en er is slechts één dorpscafé. Er is wel een parochiezaal. Kerkom heeft een aantal belangrijke historische gebouwen, namelijk twee kastelen met parken en vijvers en een aantal historische hoeves. Er lopen verschillende fietsroutes doorheen Kerkom. Verschillende streekproducten zoals het Bink bier en Pipo fruitsappen zijn afkomstig uit Kerkom. Het erfgoedaanbod is op dit moment echter wat versnipperd. Het Wit en Rood kasteel zijn niet toeristisch ontsloten. Het fruitbedrijf dat in het Wit Kasteel gevestigd is, organiseert wel evenementen voor toeristen zoals de ‘fruitlounge’ tijdens het toeristisch seizoen te midden van de boomgaarden en een bedrijfsbezoek aan de perserij. Een tekening van het Wit Kasteel is trouwens het logo van Pipo. De brouwerij is eveneens open voor toeristen maar deze is gelegen aan de andere kant van de Naamsesteenweg en is daardoor wat afgesneden van de dorpskern van Kerkom. De kerk is gelegen vlakbij het Rood Kasteel. Door de ligging van de kerk - in een bocht van de Kerkstraat met een vrij groot hoogteverschil tussen de kerk met het kerkhof en de straat - is de kerksite moeilijk toegankelijk.
Kapel van de bruine Onze-Lieve-Vrouw Bruine-Lieve-Vrouwstraat
Achthoekige kapel uit de eerste helft van de 18de eeuw, omgeven door een kring lindebomen. De kapel is gelegen op de historische verbindingsweg tussen Sint-Truiden en de burchtstad Montenaeken. In de kapel staat een klein, 16de eeuws beeldje van een geklede en gekroonde Madonna, vervaardigd uit eikenhout en gepolychromeerd. Momenteel is de weg enkel een landbouw- en fietsweg. De devotie aan de kapel is wel nog zeer levendig. Verder nog een 5-tal private straatkapellen.
Pastorij Pastoriestraat
Pastorie in neorenaissancestijl, gelegen in een ruime tuin en omgeven door een hek. De voorgevel heeft vijf traveeën en twee bouwlagen onder wolvendak en dateert uit het tweede kwart van de 20ste eeuw. De pastorij is momenteel verhuurd als privéwoning.
Parochiezaal Pastoriestraat
De parochiezaal is gelegen naast de voormalige pastorij. Er is een podium en een keuken in de zaal. De infrastructuur is recent gerenoveerd en de zaal wordt regelmatig gebruikt, onder andere voor kooklessen.
Kasteel van Kerkom Kerkstraat
De geschiedenis van het kasteel van Kerkom, ook wel ‘Alstergoed’ of ‘rood Kasteel’ genoemd, gaat terug tot de 14de eeuw. Het huidige kasteel in eclectische stijl dateert uit 1889. Ook de restanten van een ouder, classicistisch kasteel uit 1760 zijn bewaard op de site. De gebouwen zijn beschermd als monument en de volledige kasteelsite is beschermd als dorpsgezicht. De Sint-Martinuskerk en het omliggende kerkhof zijn als ‘bufferzone’ mee opgenomen in deze bescherming. Het kasteel is momenteel in privébezit en is in restauratie. De site is op dit moment niet toeristisch ontsloten.
Wit Kasteel Truilingenstraat
Het Wit Kasteel heeft net zoals het Rood Kasteel zijn oorsprong in de 14de eeuw. Kasteel met kasteelhoeve is gelegen in een ruim park met vijvers, door een brede beukendreef met de Naamsesteenweg verbonden. Het oorspronkelijk 17de-eeuws gebouw in Maasstijl werd verbouwd in classicistische stijl tijdens het vierde kwart van de 18de eeuw. Alleen het westelijk hoevecomplex en de zuidoostelijke hoektoren behielden hun vroeger uitzicht (Agentschap Onroerend Erfgoed, 2016d; Diriken, 2009). Vandaag is het Wit Kasteel een fruitteeltbedrijf. Het bedrijf produceert de bekende PIPO-fruitsappen.
Brouwerij van Kerkom Naamsesteenweg
De brouwerij van Kerkom werd opgestart in 1878. De gebouwen zijn echter ouder. Het bier dat geproduceerd wordt, zijn de verschillende Bink-bieren en het Trudo-abdijbier Adelardus. De brouwerij is gelegen langs de Naamsesteenweg en ligt op het fietsroutenetwerk. Er is een café waar de bieren ter plaatse geproefd kunnen worden. Er worden ook rondleidingen georganiseerd
Etienne VAN CASTER en Roland OP DE BEECK, De grafkunst in Belgisch-Limburg, Assen, 1981, p. 144-145; Johan STRUYE, Daar gaat weer een dorp, in Ik weet nog hoe het was. Dorpen in Vlaanderen, Antwerpen-Amsterdam, 1978, p. 108-114; Kerkom, drie kastelen in een beekvallei, (Wandelingen in Sint-Truiden, 1), OMD, Sint-Truiden: stadsbestuur, 1990; Hubert HOCHE, Kerkom. Mijn dorp!, Kerkom, z.j.; Willem DRIESEN, Een sponsorbord in mergel, (Zomaar op straat, 10), in De Stadsgazet, juni 2002, p. 27
