Melveren heeft zijn eigen heilige martelaar
Melveren heeft alles van een zelfstandige gemeente, maar bracht het niet verder dan een aparte parochie met enkele kastelen. Als reactie bloeit het parochiale verenigingsleven er uitzonderlijk. De jeugdclub Juventus Melveren (°1968) groeide uit tot een omniclub met carnaval, feesten, toneel ’t Couliske en ’t Klunkske, zang, hobby en sport. Vooral de handbal had en heeft succes met STVH. Het Kantele zangkoor (°1980), de zaalvolleybalclub ZVK (°1985), de Chiro JAM, twee wielertoeristenclubs en de voetbalploeg Parochiale Sportverenging of PSV Melveren (°1972) brengen liefhebbers uit de verre omgeving samen. In veel dorpen maken supporters- en organisatorenclubs rond een beloftevolle plaatselijke wielrenner plaats voor een wielertoeristenclub.
Pas in 1989 kreeg de eerste heilig verklaarde Belg hier zijn monument in de Keelstraat. Minderbroeder Godfried Coart van Melveren werd in 1572 gemarteld en opgehangen door de Geuzen in Gorkum.
 |
Melveren is een kerkdorp dat deel uitmaakt van de stad Sint-Truiden in de Belgische provincie Limburg. Het gehucht ligt ten noorden van het stadscentrum aan de spoorlijn van Genk naar Landen en de N722, de oude weg van Hasselt naar Sint-Truiden. In 1969 werd het Psychiatrisch Ziekenhuis Sancta Maria vanuit de binnenstad van Sint-Truiden verplaatst naar een campus van 19 ha te Melveren. Sinds 2011 is dit onderdeel van Psychiatrisch Ziekenhuis Asster.
- Bezienswaardig is de classicistische Salvator Mundikerk uit 1761. De kerk, de pastorie en het naast de kerk gelegen kasteel van Melveren met een oude kern uit de 17de eeuw vormen de kern van het gehucht.
- Kasteel Menten de Horne
- Kasteel van Melveren
- Kasteel van Nieuwenhoven, ten noorden van Melveren
- Kasteel van Terbiest, met domein
Melveren ligt in Vochtig-Haspengouw. Door verkaveling en huizenbouw is veel van het oorspronkelijke landschap verloren gegaan. Er is echter nog veel fruitteelt aanwezig. Ten zuiden van Melveren loopt de Metsterbeek in westelijke richting. Ten noordwesten van Melveren bevindt zich het Provinciaal Domein Nieuwenhoven.
Merweles (1107), de eerste kerk was opgericht tussen het jaar 890 en 940 en was toegewijd aan de Heilige Drievuldigheid. De kerk functioneerde sinds 1249 onder de Trudo-abdij van Sint-Truiden. Deze verbinding was ook fysiek zichtbaar: tot en met de eerste Wereldoorlog bestond er een verbindingsweg tussen de kerk van Melveren en de Trudo-abdij. Vermoedelijk was deze kerk vroeg-romaans. In 1513 werd de kerk toegewijd aan de “Salvator Mundi”.
De huidige kerk werd in 1761 gebouwd. Het gebouw werd ontworpen door architect-metselaar en meester-stukadoor J.G. Dereux. De kerk werd precies op dezelfde plaats van de vorige kerk gebouwd. Vermoedelijk was deze kerk oorspronkelijk een éénbeukige kerk, de zijbeuken werden in 1906-1907 toegevoegd. Onder het koor bevonden zich oorspronkelijk grafkelders maar deze werden al in 1840 verwijderd. Het enige decoratieve element van de gevel bevindt zich boven het rondboogportaal en is een wapenschild in mergelzandstenen gevelsteen van abt Jozef van Herck, gedateerd 1761.
Interieur: Het interieur werd met Lodewijk XV stucwerk versierd. De belangrijkste stucwerk-versieringen zijn te vinden in het koor, de gewelven in de middenbeuk en de kapitelen van de steunpilaren tussen hoofd- en zijbeuk
Beelden:
de kerk heeft belangrijk roerend erfgoed. Een aantal van deze objecten zijn afkomstig uit het voormalige redemptaristenklooster op de Steenaertberg en van de afgebroken abdijkerk van Nonnenmielen. Andere objecten waren schenkingen van adellijke families uit de parochie. Salvator Mundi, 18de eeuw. Noodhelper Sebastianus van Rome, (16de eeuw), gepolychromeerd hout, voorgesteld als soldaat met pijlwonden, vastgeketend aan een boomstam. Christus op de koude steen (ca. 1500). Triomfkruis, 16de eeuw. Gotisch Kalvariekruis, 15de eeuw. Sedes Sapientiae, (ca. 1300) Maas-Rijnlandse beeldengroep. Christusbeeld, (eind 16de eeuw), renaissance, toegeschreven aan de school van Duquesnoy 8. Ecce Homo, (18de eeuw). Pestheilige Rochus van Montpellier (17de eeuw) gepolychromeerd hout, voorgesteld als pelgrim met engel en hond. Ambrosius van Milaan; kerkvader, (17de eeuw) met bijenkorf en boek. Romeins soldaat Donatus van Münstereifel, (1840). Bisschop Eligius van Noyon met hamer en boek Bisschop en kerkstichter Lambertus van Luik (1520), gepolychromeerd beeld Sint-Jozef met Jezuskind, (18de eeuw). Theresia van Avila, (1900), plaasteren beeld. Antonius van Padua, plaasteren beeld met kind op geopend boek. Bisschop Alfonsus Maria van Liguori, stichter van de redemptoristen (1850), neogotisch. Calvariegroep (17de eeuw), barok. Engel, (begin 17de eeuw), barok. Fragment van biechtstoel uit de school van Lucas Fayd’herbe.
Meubilair:
Tabernakelaltaar; hoofdkoor. (18de eeuw) neorococo. Noordelijk zijaltaar (tweede helft 18de eeuw) rococo. Rondboognis met gepolychromeerde houten beeldengroep. Heilige Anna en dochter Maria (ca. 1350). Zuidelijk zijaltaar, (tweede helft 18de eeuw) Rondboognis met beeld van Godfried van Melveren (1867). Twee biechtstoelen, (18de en 19de eeuw) neorococo, eik, Decoratieve frontons. Doksaal (tweede helft 18de eeuw), preekstoel en communiebank, rococo, eik. Nismeubel (tweede helft 18de eeuw) rococo, eik. Beeld Salvator Mundi: staande Christus zegent en draagt een wereldbol.
Schilderijen:
Aanbieding van de Herders, Linkerpaneel, (16de eeuw), triptiek, renaissance. “Onze-Lieve-Vrouw van Smarten” en “Ecco Homo met Maria en Johannes”, (17de eeuw), barok. Sint-Lutgardis in het klooster, (18de eeuw), afkomstig uit de abdijkerk van Nonnemielen, Twee schilderijen met telkens zes apostelen, ca 1850, Gisler. Kruiswegstaties in olieverf op doek, (1857). “Doopsel in de Jordaan” (ca. 1920).
Orgel:
in 1761, toen de nieuwe kerk gebouwd werd, bezat de huidige kerk een orgel met 5,5 registers. In 1837 werd er een nieuw orgel met 8,5 registers geïnstalleerd (J. Geurts). In 1905 werd de kerk vergroot met de twee zijbeuken en het orgel kreeg ook een renovatiebeurt. Op dat moment werd het orgel verplaatst naar de zijbeuk, een plek die het instrument geen meerwaarde gaf. In 1989 werd het orgel opnieuw gerestaureerd en terug op zijn oorspronkelijke plek geplaatst (persbericht, 15 januari 1989). Het orgel is waardevol en beschermd. Het orgel wordt tegenwoordig één keer om de 14 dagen bespeeld tijdens de misviering.
Grafmonument de Travers, kasteelheer Nieuwenhoven
Kerkhof:
beschermd als stad- en dorpsgezicht; de kerkhofmuur en één grafmonument zijn samen met de kerk beschermd als monument. Voor het eerst vermeld in 1639, hoewel het vermoedelijk al vroeger bestond. Priesters en notabelen werden tot voor 1809 in de kerk zelf begraven. Wegens verbod werden deze graven nadien verplaatst naar het kerkhof. Het belangrijkste grafmonument, dat tevens beschermd is, is het graf van Etienne Jacques Travers baron de Jevers, oud generaal van Napoleon en eigenaar van het kasteel van Nieuwenhoven. Het grafmonument dateert uit de 19de eeuw en is van de hand van de Truiense beeldhouwer Cornelis Janssens. Het kunstwerk is versierd met beelden van Sint-Jan de Doper, piëta, Sint-Jozef met Jezuskind en Heilige Barbara. Andere belangrijke graven zijn deze van pastoors Snievaerts (18de eeuw) en van Willem de Schroots en Catharina de Quaedbach (17de eeuw). De kerkhofmuur omsluit de westzijde van het kerkhof en vormt de grens met het vroegere kasteel, nu restaurant ‘Aen de Kerck’ en met de oude pastorij. De zuidoostelijke zijde van het kerkhof wordt afgesloten door een haag. Toren verlicht door aanstralers. De klok worden telkens 5’ voor 8, 12 en 18 uur geluid. Uur- en halfuurslag tussen 8 en 21 uur en ook als er een viering plaatsvindt. Donatusklok 850 kg (1874), Onbevlekte Ontvangenis 450 kg (1857), Godefridus (Van Asten 1994).
Omgeving:
Melveren ligt op de samenvloeiing van de Cicindria en de Melsterbeek en wordt beschouwd als een buitenwijk van de stad. Het is nooit een autonome gemeente geweest en ook nu wordt het niet als deelgemeente benoemd. Door de nabijheid van de binnenstad worden er enkel basisgemeenschapsvoorzieningen uitgebouwd. In de hiërarchie van de dorpen wordt Melveren benoemd als een middelgrote wijk (minder dan 800 inwoners en minder dan 250 gezinnen). De bewoning is vooral gekenmerkt door lintbebouwing. In Melveren is ook een campus van het psychiatrisch centrum Aster gelegen – het vroegere Sancta Maria. Melveren heeft wel een eigen parochiekerk. De kerk Salvator Mundi grenst aan het Speelhof. Het Speelhof is het voormalige buitenverblijf van de Trudo-Abdij en vormde de verbinding tussen de abdij en het oudere buitenverblijf Nieuwenhoven. De site is nog steeds volledig omgracht en bevat enkele gebouwen: een neoclassistisch herenhuis met enkele oudere hoeve- en dienstgebouwen. Het gebied errond bestaat uit bossen, weilanden en boomgaarden.
Toen na de Franse Revolutie de abdij opgeheven werd kwam het domein in handen van de familie Pitteurs. Sinds 1989 is het Speelhof eigendom van de Stad. De Stad ontwikkelde het Speelhof als een belangrijk recreatiegebied, in de vorm van een stedelijk park. Er lopen verschillende fietsroutes doorheen het domein. De gebouwen zijn (gedeeltelijk) herbestemd tot horeca: de voormalige tiendenschuur is ingericht als feestzaal, de losstaande vleugel ten noorden van het U-vormig gebouwencomplex is een brasserie. Sinds 2009 is een wachtbekken voor de Melsterbeek en de Cicindria geïntegreerd in het landschap van het Speelhof. In het gewestplan van 2002 wordt het Speelhof gemarkeerd als belangrijk natuurgebied. De kerk ligt op de grens, net binnen dit gebied. Deze groene zone vormt de verbinding tussen de binnenstad en het noordelijker gelegen Nieuwenhoven. Met de bouw van de nieuwe sporthal op de Veemarkt wordt de zone rondom het Speelhof verder uitgebouwd als recreatieve zone richting binnenstad; in de toekomst zal het recreatieve karakter van de Veemarkt verder versterkt worden. Deze ontwikkelingen maken deel uit van de noordelijke groene schakel. De groene schakel is een strategie die de stad inzet om de buitenwijken te ontwikkelen; het zijn ruimtelijke verbindingsassen die de open ruimte van het ommeland en de stadskern met elkaar verbinden. Er wordt getracht deze verbindingen zo veel mogelijk autoluw te maken; waar mogelijk wordt er verder gewerkt op historische routes. Vanuit de binnenstad wordt in de vier windrichtingen een groene schakel uitgebouwd. De noordelijke groene schakel volgt de route: Groenmarkt - Veemarktparkeerplein - Speelhofdreef - Melveren - Nieuwenhoven - Kozen - St-Lambrechts-Herk – Hasselt, met aftakkingen in Melveren - Senselberg, Nieuwenhoven - Kortenbos, Nieuwenhoven, en Nieuwerkerken. De belangrijkste attractiepunten op deze route zijn de Markt, Abdij, Veemarktparkeerplein en omliggende stedelijke functies, stadspark Speelhof, Begijnhof, Melveren-dorp. Interessante zichten en landschappen op de route zijn de watermolen van de Abdij, stadsboomgaard Speelhof, kasteel, fruitplantages en hoeve Engelbamp en Galgenbos (Nieuwenhoven).
Oude pastorie Sint-Godfriedstraat, later tot herberg omgebouwd. Het alleenstaand breedhuis van dubbelhuistype bestaat uit twee bouwlagen onder een zadeldak. Het gebouw is omgeven door een tuin met boomgaard en grenst aan het kerkhof. De pastorij is vandaag een particuliere woning.
Nieuwe pastorie Sint Godfriedstraat. Een dubbelhuis van drie traveën en twee bouwlagen onder zadeldak. Het gebouw werd in 2012 onbewoonbaar verklaard en wordt openbaar verkocht. Jaarsteen ‘J.L. Laenen 1851’.
Kasteel van Melveren, nu restaurant ‘Aen de Kerck’ Sint-Godfriedstraat. De basis van het kasteel dateert vermoedelijk uit het begin van de 17de eeuw. In de 18de eeuw werd het kasteel grotendeels verbouwd. Van de hoeve bleven alleen de inrijpoort (gedateerd 1620) en een gedeelte van de dwarsschuur (gedateerd 1763) behouden. De gebouwen zijn niet beschermd als monument (Agentschap Onroerend Erfgoed, 2016a). Sinds 1989 is het kasteeldomein eigendom van de familie Coëm die de site restaureerde en herbestemde tot restaurant en feestzaal.
Parochiaal Centrum Melveren Melveren-Centrum
De parochiezaal bevindt zich op het terrein van het voormalige schoolgebouw en wordt beheerd door v.z.w Sint-Godfriedvereniging Melveren. De zaal wordt regelmatig gebruikt door de verschillende verenigingen van Melveren en wordt ook verhuurd. Het gebouw bevindt zich achter de spoorweg en heeft voldoende parkeerplaats. Er is een verhard en een groen sportterrein aanwezig.
Melveren is één van de kleinste dorpen in Sint-Truiden. Melveren heeft het voordeel van een goede locatie dichtbij de stad. Dit vertaalt zich in een bevolking waarvan de leeftijdsgroepen min of meer gelijk zijn in aantal. Het dorp zal zowel voorzieningen en activiteiten nodig hebben voor schoolgaande kinderen als voor ouderen tussen 60 en 80 jaar. Een basisschool is momenteel aanwezig in de Schoolstraat.
Met de Martelaren van Gorcum worden negentien katholieke religieuzen en seculiere priesters aangeduid die om hun geloof door de watergeuzen in 1572 zijn vermoord in Den Briel. Eén van hen, Godfried Coart, werd in Melveren geboren in 1512, in de Keelstraat waar men op de plaats van zijn geboortehuis een kapelletje heeft opgericht. De eerste Limburger die nà kerkelijk proces heilig verklaard werd. Deze martelaren zouden hun leven hebben kunnen redden door hun geloof en de paus af te zweren. Van de oorspronkelijk 23 gevangenen hebben 3 dit gedaan. Onder hen Pontus Heuterius, die later kanunnik werd in de O.L.Vrouwkerk te Sint-Truiden
Kapelletje van de heilige Godfried van Melveren met ijveraar Jos Bronckart
Jules BONGAERTS, Melveren, kerk en parochie, Sint-Truiden, 1992; Paula MORIA, Melveren, in Vergeet je wortels niet. Erfgoedverkenningen in Sint-Truidense Dorpen en stadswijken, Sint-Truiden: Erfgoedcel, 2012, p. 66-73 en 143.
