Oorspronkelijk was hier het zuidelijk deel van het kerkhof rond de hoofdkerk, later één van de kleinere pleintjes aansluitend bij de Grote Markt. Ontpleisterd hoekhuis met Luikerstraat in Maasstijl (1653 muurankers) met kruisvensters in maaskalksteen, beschermd als monument sinds 1997. Reeks van een 9-tal panden met burger- en kleinhandelshuizen uit de late 18de en 19de-eeuw. Momenteel sterke horeca-rol met zomerfestivals. Gekende handelspanden op dit pleintje waren de boekhandels Gerstmans-Tysmans-Standaard op dezelfde plek, eerste muntwassalon Wasautomaat (°1965), platenzaak Studiodisc (°1960) in vroegere café Abtskelder, bakkerij Hendricx...
De naam Heilig-Hartplein werd gegeven in 1929. Daarvoor sprak men van Achter O.L.V. kerk (bevolkingsregisterca. 1845, de ‘Botermarkt’ was toen op Groenmarkt), Botermarkt ca. 1900,ook: H. Hartplaats. Dit plein ligt oostelijk langs de Grote Markt binnen de oude stadskern, als een driehoekige verlenging van Ridderstraat naar Luikerstraat.
In 1929 werd op deze prominente plek naast de grote weg Luik-Brussel een H.Hartbeeld opgericht bij gelegenheid van de hernieuwde toewijding van de stad aan Christus Koning – Heilig Hart. Heraanleg 1993 aansluitend bij renovatie weggennet centrum en bijzonder Luikerstraat-Diesterstraat (project Koning Boudewijnstichting ism. Bruggen en Wegen). Ingenomen door bloeiende horeca o.m. Nieuwscafé (°1995) en Elfurenmis, en Midweekfeesten (°1995), op initiatief van Pascal Vossius, de latere schepen. Handelaarsvereniging ‘Handelaars van de Ridderbuurt’ (°1998). Put van publieke drinkwaterpomp vrijgelegd tijdens werken 1993. Beperkt archeologisch onderzoek ten oosten en ten zuiden van de kerk in 2018, naar aanleiding van de heraanleg in dat jaar. Toen werd ook het Heilig Hartbeeld teruggeplaatst op zijn oorspronkelijke plek.
* Een slangvormig gebogen metalen buis, kaki geschilderd, als zitbank en fietsenstalling verscheen op het Heilig Hartplein in 1993, ontwerp door Marina Vandenvoordt. Deel van herinrichtingsproject H. Hartplein. Naast verplaatst H.Hartbeeld. Jury was schepencollege. ‘Rustplaats voor jongeren’ en fietsenstalling. Verwijderd bij werken in 2018.
* Hoofdkerk collegiale Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming: bakstenen kruiskerk met gotisch koor ca. 1325 en driebeukig schip begin 15deeeuw Demergotiek. Laatgotische OLV-kapel 1542. Toren in 1668 ingestort en pas vervangen in 1847-52 (arch. Louis Roelandt met leerling Isidore Gérard). Zijportalen toren uit 1878 met beelden Cornelis Jansen. Sacristie 1912 (arch. Emile Dehennin). Restauratie door arch. Piet Vanmechelen 1970-1972. Gobertange details en sokkel in kwartsiet van Tienen. Toren volledig in Gobertange en Maastrichtersteen. Beschermingen kerk als monument 30-12-1933 schip + toren 10-07-1997. Kerk in restauratie sinds 2005 (ir. arch. Hilaire en Ward Bessemans en Piet Verheyden)
Heilig Hartbeeld neemt zijn plaats terug in.
Zoals vele katholieke gemeenten was Sint-Truiden sinds 1899 (Paus Leo XIII) toegewijd aan het Heilig Hart van Jezus. In 1929 werd op een prominente plek naast de grote weg Luik-Brussel – bij een pleintje naast de hoofdkerk van Sint-Truiden - een Heilig Hartbeeld opgericht bij gelegenheid van de hernieuwde toewijding van de stad aan Christus Koning – Heilig Hart.
Het Heilig Hartbeeld is in één blok Euvillesteen uitgevoerd, de rechterarm uitgezonderd. Het vroegere kerkhof, ook Botermarkt genoemd werd Heilig Hartplein, sinds 22 september 1929. Toen onthulde burgemeester-senator Cartuyvels het beeld en bisschop Kerkhofs zegende het in. Op de voet lees je ‘Kunstatelier Bressers Gent’, dat dit Heilig Hart van Jezus beeldhouwde volgens het model ‘zegenende Kristus’ in Evergem en plannen door stadsingenieur Guillaume Govaerts. Sinds de pleinheraanleg in 1993 werd het beeld tegen de OLV-Tenhemelopnemingkerk geplaatst en vergezeld van een modern vormgegeven fietsensteun en bescherming in gebogen buisvorm.
Het beeld ademt de vlakke Art-deco van het Interbellum met gestileerde plantenfriezen en naamplaten op de twee zijkanten, o.m. stadswapen, gemeentebestuur en inhuldigingsdatum. De metalen nimbus was verdwenen en werd nu in 2018 vervangen door een vergulde messing vervanger. Oorspronkelijk was er rond een vierkant bloemenperk met boordstenen en accentstenen op de afgeronde hoeken. Dat is nu opnieuw heraangelegd.
De devotie tot het Heilig Hart sluit aan bij de Christus Koningidee, populair tijdens het interbellum. De lokale Heilig Hartbonden voor mannen en de studentenbond Erewacht van het Heilig Hart (Sint-Truiden 1899) olv. de kanunniken Goffin en Senden waren instrument van de missionerende Kerk en het Rijke Roomse leven. Het plein werd in 1929 aangelegd met ‘porfiriet’ stoepdallen en ‘Asphalt-bloc’s’ van een Brusselse firma. De heraanleg in 1993 sloot aan bij de renovatie van het weggennet in het centrum en bijzonder Luikerstraat-Diesterstraat (project Koning Boudewijnstichting ism. Bruggen en Wegen). Darbij is het beeld verplaatst en en kwartslag gedraaid naar de pleinwand aan de overkant toe. In oktober 2018, bij de vervanging van de riolering en de herinrichting van plein en straat, werd het beeld gedemonteerd, gerestaureerd waar nodig en opnieuw gemonteerd op z’n oorspronkelijke plek, met het gezicht naar de Luikerstraat. Op een zondag in oktober 2018 zegende deken ZEH Wim Ceunen het Heilig-Hartbeeld opnieuw in.
De inscripties in de pokdalige Euvillesteen zijn verweerd en moeilijk leesbaar geworden:
Opgericht door de stad St-Truiden en ingezegend door Z.D.H. M. Kerkhofs bisschop van Luik 22 september 1929.
P. Cartuyvels burgemeester, M. Van Slype schepen, E. Blavier schepen, M. Bessemans schepen. De gemeenteraadsleden A. Jadoul, E. De Jongh, E. Londoz, A. Grauls, C. Didelez, H. Benaets, A. Quintens, J. Engelbosch, L. Pletsers, J. Vanhavermaet, L. Radoux.
Kunstatelier Bressers Gent.
Lees: Jan RUTTEN, De toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Sint-Truiden. Enkele gegevens over de bouwgeschiedenis, in Historische bijdragen ter nagedachtenis van G. Heynen, Sint-Truiden, 1984, p. 271-288; Ward BESSEMANS, ‘Geheimen’ van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, in: Het beste van 25 jaar Open Monumentendag Sint-Truiden, OMD, Sint-Truiden, 2013, p. 27-29; Achille THIJS, De Grote Markt te Sint-Truiden, Brussel, 1965; Frieda SCHLUSMANS e.a., Bouwen door de eeuwen heen. Inventaris van het cultuurbezit in België,. 6n: Provincie Limburg. Arrondissement Hasselt, Brussel: Rijksdienst voor Monumenten- en Landschapszorg, 1980, p. 737-739; Fernand DUCHATEAU, Sintrùin vàn Achter Kàppeseneèsse tot Zwàtwoater, 3. ’t Stat: kloeësters, kommèrs en kafeis, in ’t Bukske, 3, Sint-Truiden, Neigemenneke, 1987, p. 50-65; Wie was wie in Sint-Truiden?, Sint-Truiden, 2011: TYSMANS, GERSTMANS; Stadsarchief Sint-Truiden. Fonds gemeentebestuur, nr. 5939/3; Mededeling Ferdinand Duchateau, ere-archivaris.
