Archiefzorg in actie, Erfgoeddag 2017

Erfgoeddag 2017

Archiefzorg in actie

Het stadsarchief van Sint-Truiden wil zorgdragen
voor haar documenten.

Hoe?

In september 2015 werd gestart met een traject waarbij een team van
vrijwilligers alle schade in kaart heeft gebracht. Tot op heden werd 70
lopende meter oud archief beoordeeld, beschreven en opnieuw verpakt.






De aanpak in beeld

  1. - Beschrijving van de archiefstukken in de Pallas-databank
  2. - Registratie van de schade aan de archiefstukken
  3. - Zuurvrij verpakken van de archiefstukken


Het vrijwilligersteam toont trots de zeventig lopende meter archief.



Beschrijving van de archiefstukken

Alle informatie van de oude verpakking werd overgenomen en opgeslagen
in de Pallas-databank:
www.pallas.be/sast/wp.htm

De vrijwilligers aan het werk bij het beschrijven van de stukken.



De gegevens worden opgeslagen in een computerbestand.

Schaderegistratie

Met behulp van een digitaal invulformulier werd voor elk archiefstuk de

vastgestelde schade in kaart gebracht.

Elk stuk werd afzonderlijk beoordeeld en de gegevens werden ingevuld in een digitaal formulier.


Ook de conditie van het volledige archief werd bepaald door gebruik te maken van een globale

schade-inventarisatie en een statistische steekproef.

Hiermee werd een algemene indicatie van de conditie van het volledige archief (zowel recent als

oud archief) bekomen.


Vormkenmerken en schade: kijken, kijken en nog eens kijken!

De juiste benamingen van de onderdelen van een boek:

Boekband




Bron: Peckstadt, A. (2013) VerzekerDe Bewaring. Aflevering Boeken en boekbanden.

Geraadpleegd op 07/04/2017 via /www.faronet.be/verzekerde-bewaring



Tijdens het traject hebben de vrijwilligers alle archiefstukken beoordeeld

op schade. We kunnen schade aan archiefstukken onderverdelen op basis

van 5 belangrijke invloeden:

  1. schade veroorzaakt door de mens: slecht hanteren zoals ezelsoren, scheuren, randschade, vlekken
  2. schade veroorzaakt door de invloed van het klimaat waarin de stukken bewaard worden: licht, luchtvochtigheidsgraad, temperatuur
  3. schade veroorzaakt door biologische invloeden: insecten, schimmels, knaagdieren
  4. schade veroorzaakt door chemische invloeden: roesten van speldjes, paperclips, nietjes, boekenbeslag
  5. schade veroorzaakt bij calamiteiten zoals brand en wateroverlast


Schade veroorzaakt door de mens

 

Wanneer een boek foutief uit het rek genomen wordt dan bestaat steeds de kans dat het kapitaal en het kapje breekt of scheurt.

   

Het naaigaren van dit register is losgekomen.

Schade veroorzaakt door slechte manipulatie van het object of schade veroorzaakt door de ongunstige samenstelling van producten die op het object werden aangebracht.




Wanneer een vettingsmiddel wordt aangebracht op de lederen band dan kunnen de vezels

van het leder niet meer ‘ademen’. Het lederoppervlak barst hierdoor als het ware open.


Om een decoratiepatroon aan te brengen in het leder werd soms gebruik gemaakt van zure verven en inkten. Deze stoffen werken in op het leder en veroorzaken schade.


Wanneer een boek met metaalbeslag onbeschermd naast een ander boek geplaatst wordt, dan kunnen krassen

ontstaan.

 

Schade veroorzaakt door invloed van het klimaat waarin het object
bewaard wordt en door slechte manipulatie.


De scharnieren van deze registers zijn ingescheurd en verzwakt.


De band is losgeraakt van het boekblok.

Dit boekblok is gebroken en bestaat nu uit twee afzonderlijke delen.


De rug van deze flexibele perkamenten band is gekrompen onder invloed van een droog bewaarklimaat.



Schade veroorzaakt door biologische invloeden

Oppervlakte grazende insecten (zoals het zilvervisje) hebben de lijm van tussen de papiervezels gegeten.

















Een houtworm maakte boorgangen en gaatjes in het papier.




Toevallig passerende insecten op het verkeerde moment op de verkeerde plaats.


Schimmelpluis op het lederoppervlak

Schimmel die zich tussen de papiervezels heeft genesteld.


Muizen beschouwen papier soms als nestmateriaal. 


Schade veroorzaakt door chemische invloeden


Metalen onderdelen zoals speldjes, nietjes, paperclips en boeksluitingen kunnen roesten.



Onder invloed van een vochtig bewaarklimaat gaan de ingrediënten van de bruine ijzergallusinkt oxideren en verzuren. Wanneer deze schade lang doorgaat dan kunnende letters - die werden gevormd met deze inkt - doorheen het papier vallen.



Verregaande verzuring en verpoedering van het leder



Vergipsing is een schadebeeld waarbij perkament broos wordt. Vermoedelijk wordt

dit veroorzaakt door een chemische reactie tussen de kalk (waarmee het perkament

vervaardigd werd) en verontreiniging in de lucht.




Papier (en vooral papier daterend na 1845) vergeelt en wordt soms pulverig onder invloed van een ongunstig bewaarklimaat.


Schade veroorzaakt door brand en wateroverlast


 

Brandschade: door contact met hitte gelatiniseert leder en perkament.



Het papier is voos geworden en valt uit elkaar door contact met bluswater.



Vochtvlekken door vocht dat in het boekblok sijpelde.



Brandschade: door contact met hitte gelatiniseert leder en perkament.



Ompakken in zuurvrij en genormeerd materiaal

De originele archiefstukken werden opnieuw verpakt in materiaal dat voldoet aan hoge kwaliteitseisen voor permanente bewaring.


Enkele registers vóór het ompakken: onbeschermd tegen de schadelijke invloed van daglicht, kunstlicht en schommelingen in het bewaarklimaat.



Vrijwilligers aan het werk: ompakken in zuurvrije wikkels en dozen.


Ompakken in zuurvrij en genormeerd materiaal.


Door de eindjes aan elkaar te knopen hebben we inmiddels weer tientallen lopende meter archief

beschreven en omgepakt.


ONTDEKKING VAN DE DAG

De bieten- en fruitspoorlijn (1879) tussen Tienen, Sint-Truiden en Tongeren

In 1879 werd een spoorlijn geopend tussen Neerlinter en Tongeren. Vooral bedoeld om in onze omgeving bietsuikerfabrieken (Ordingen en Bernissem) en de opkomende fruitexport naar het Duitse Ruhrgebied te bedienen. Door het heuvelige terrein waren dijken en doorsnijdingen noodzakelijk. Zo ook op de Honsberg op het drielandenpunt tussen Ordingen-Rijkel-Zepperen, met overbrugging.



Het private project voor Aken-Brussel mocht niet concurreren met de bestaande staatslijn Tienen-Luik en werd dus beperkt tot een kronkelend tracé Neerlinter-Tongeren. Aanvankelijk waren er ook weinig haltes (Zoutleeuw, Ordingen, Borgloon en Pringen), maar dat werd in 1897 aangevuld met haltes in Wilderen, Melveren, Bernissem, Hoepertingen, Kerniel en Jesseren) Daarom kreeg het bareelwachtershuisje uit 1878 in Wilderen in 1896 een heus station tegenover zich. 

Station Wilderen


In de Eerste Wereldoorlog werkten de Duitsers aan de missing link Tongeren-Aken met viaduct in Sint-Martensvoeren.

Verdwenen station van Ordingen 1897 met links stationsherberg 1895

In 1957 werd het personenvervoer op deze lijn 23 gestopt en vervangen door autobuslijnen. In 1968-1988 verdween ook het goederenvervoer voor lokale nijverheden. De sporen werden geleidelijk opgebroken tussen 1968 en 1989. In 1992 kwam er een toeristisch fietspad op het (deels) bewaard gebleven tracé.

Ordingen werd, weliswaar meer naar Zepperen toe, een draaischijf van goederen- en personenverkeer. En uiteraard kwam er de onvermijdelijke stationsherberg (1895). Het station maakte plaats voor de N718, bedoeld als oostelijke omleiding rond Sint-Truiden en aansluiting op de beruchte A24-autosnelweg., maar slechts uitgevoerd tussen Melveren en Ordingen.


Jammer genoeg waren spoorlijn en brug ook plaatsen van wanhoopsdaden en dramatische ongevallen. Zo ontdekten stationschef Miel Mommen en arbeider Lowieke Mertens in april 1943 'het lijk van een onbekende vrouwspersoon van ongeveer vijf- en twintig jaar'. De vrouw was ongelukkig op een betonnen seindraadpaaltje terechtgekomen bij haar ontsnappingssprong uit het Jodentransport XX vanuit de Dossinkazerne in Mechelen, gesaboteerd in Boortmeerbeek.

Stationschef Miel Mommen met zijn kleindochter, ca. 1940 in Ordingen

Nu is de spoorweg'zate' een verwilderde oase voor wild en vogels, hazelwormen, wijngaardslakken en dassen. Maar ook een magneet voor sluikstorters. Sommige delen van de spoorberm worden beheerd door natuurpunt omwille van de uitzonderlijke flora zoals knolsteenbreek, bosanemoon, slanke sleutelbloem, wilde marjolein, muskuskruid en brede wespenorchis. 


De brug over de spoorweg bij het 'driegemeentenpunt' Rijkel-Ordingen-Zepperen



Lees: 'Zepperen in Twee Grote Oorlogen', Remacluskring, 1994, p. 182-190; ‘Sint-Truiden ingekaderd 1830-1914’, tentoonstellingscatalogus, Sint-Truiden: vzw Sint-Truiden 1300, p. 120; Robert NOUWEN, ‘Het Fruitspoor: spoorweglijn 23 Drieslinter-Tongeren’ in ‘Tongerse Annalen’, december 2019, p. 8-25.
Kijk: https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobje.../304755; Item over het bieten- en suikerspoor lijn 23 op www.haspengouw.tv

 

Lees meer