Archiefzorg in actie, Erfgoeddag 2017

Erfgoeddag 2017

Archiefzorg in actie

Het stadsarchief van Sint-Truiden wil zorgdragen
voor haar documenten.

Hoe?

In september 2015 werd gestart met een traject waarbij een team van
vrijwilligers alle schade in kaart heeft gebracht. Tot op heden werd 70
lopende meter oud archief beoordeeld, beschreven en opnieuw verpakt.






De aanpak in beeld

  1. - Beschrijving van de archiefstukken in de Pallas-databank
  2. - Registratie van de schade aan de archiefstukken
  3. - Zuurvrij verpakken van de archiefstukken


Het vrijwilligersteam toont trots de zeventig lopende meter archief.



Beschrijving van de archiefstukken

Alle informatie van de oude verpakking werd overgenomen en opgeslagen
in de Pallas-databank:
www.pallas.be/sast/wp.htm

De vrijwilligers aan het werk bij het beschrijven van de stukken.



De gegevens worden opgeslagen in een computerbestand.

Schaderegistratie

Met behulp van een digitaal invulformulier werd voor elk archiefstuk de

vastgestelde schade in kaart gebracht.

Elk stuk werd afzonderlijk beoordeeld en de gegevens werden ingevuld in een digitaal formulier.


Ook de conditie van het volledige archief werd bepaald door gebruik te maken van een globale

schade-inventarisatie en een statistische steekproef.

Hiermee werd een algemene indicatie van de conditie van het volledige archief (zowel recent als

oud archief) bekomen.


Vormkenmerken en schade: kijken, kijken en nog eens kijken!

De juiste benamingen van de onderdelen van een boek:

Boekband




Bron: Peckstadt, A. (2013) VerzekerDe Bewaring. Aflevering Boeken en boekbanden.

Geraadpleegd op 07/04/2017 via /www.faronet.be/verzekerde-bewaring



Tijdens het traject hebben de vrijwilligers alle archiefstukken beoordeeld

op schade. We kunnen schade aan archiefstukken onderverdelen op basis

van 5 belangrijke invloeden:

  1. schade veroorzaakt door de mens: slecht hanteren zoals ezelsoren, scheuren, randschade, vlekken
  2. schade veroorzaakt door de invloed van het klimaat waarin de stukken bewaard worden: licht, luchtvochtigheidsgraad, temperatuur
  3. schade veroorzaakt door biologische invloeden: insecten, schimmels, knaagdieren
  4. schade veroorzaakt door chemische invloeden: roesten van speldjes, paperclips, nietjes, boekenbeslag
  5. schade veroorzaakt bij calamiteiten zoals brand en wateroverlast


Schade veroorzaakt door de mens

 

Wanneer een boek foutief uit het rek genomen wordt dan bestaat steeds de kans dat het kapitaal en het kapje breekt of scheurt.

   

Het naaigaren van dit register is losgekomen.

Schade veroorzaakt door slechte manipulatie van het object of schade veroorzaakt door de ongunstige samenstelling van producten die op het object werden aangebracht.




Wanneer een vettingsmiddel wordt aangebracht op de lederen band dan kunnen de vezels

van het leder niet meer ‘ademen’. Het lederoppervlak barst hierdoor als het ware open.


Om een decoratiepatroon aan te brengen in het leder werd soms gebruik gemaakt van zure verven en inkten. Deze stoffen werken in op het leder en veroorzaken schade.


Wanneer een boek met metaalbeslag onbeschermd naast een ander boek geplaatst wordt, dan kunnen krassen

ontstaan.

 

Schade veroorzaakt door invloed van het klimaat waarin het object
bewaard wordt en door slechte manipulatie.


De scharnieren van deze registers zijn ingescheurd en verzwakt.


De band is losgeraakt van het boekblok.

Dit boekblok is gebroken en bestaat nu uit twee afzonderlijke delen.


De rug van deze flexibele perkamenten band is gekrompen onder invloed van een droog bewaarklimaat.



Schade veroorzaakt door biologische invloeden

Oppervlakte grazende insecten (zoals het zilvervisje) hebben de lijm van tussen de papiervezels gegeten.

















Een houtworm maakte boorgangen en gaatjes in het papier.




Toevallig passerende insecten op het verkeerde moment op de verkeerde plaats.


Schimmelpluis op het lederoppervlak

Schimmel die zich tussen de papiervezels heeft genesteld.


Muizen beschouwen papier soms als nestmateriaal. 


Schade veroorzaakt door chemische invloeden


Metalen onderdelen zoals speldjes, nietjes, paperclips en boeksluitingen kunnen roesten.



Onder invloed van een vochtig bewaarklimaat gaan de ingrediënten van de bruine ijzergallusinkt oxideren en verzuren. Wanneer deze schade lang doorgaat dan kunnende letters - die werden gevormd met deze inkt - doorheen het papier vallen.



Verregaande verzuring en verpoedering van het leder



Vergipsing is een schadebeeld waarbij perkament broos wordt. Vermoedelijk wordt

dit veroorzaakt door een chemische reactie tussen de kalk (waarmee het perkament

vervaardigd werd) en verontreiniging in de lucht.




Papier (en vooral papier daterend na 1845) vergeelt en wordt soms pulverig onder invloed van een ongunstig bewaarklimaat.


Schade veroorzaakt door brand en wateroverlast


 

Brandschade: door contact met hitte gelatiniseert leder en perkament.



Het papier is voos geworden en valt uit elkaar door contact met bluswater.



Vochtvlekken door vocht dat in het boekblok sijpelde.



Brandschade: door contact met hitte gelatiniseert leder en perkament.



Ompakken in zuurvrij en genormeerd materiaal

De originele archiefstukken werden opnieuw verpakt in materiaal dat voldoet aan hoge kwaliteitseisen voor permanente bewaring.


Enkele registers vóór het ompakken: onbeschermd tegen de schadelijke invloed van daglicht, kunstlicht en schommelingen in het bewaarklimaat.



Vrijwilligers aan het werk: ompakken in zuurvrije wikkels en dozen.


Ompakken in zuurvrij en genormeerd materiaal.


Door de eindjes aan elkaar te knopen hebben we inmiddels weer tientallen lopende meter archief

beschreven en omgepakt.


ONTDEKKING VAN DE DAG

Bertrand, Alfred (Alfons Elisabeth)

Bilzen 26.05.1913   Sint-Truiden 22.11.1986  Barbara Dreezen 

Zoon van sloten- kachel- en fietsenmaker Louis en Agnes Beurts in Bilzen.  

Louis werd zilverlasser voor mijnen Genk 1927. Fred eerst helper in garage. Boven- en ondergronds mijnwerker-magazijnier 1927-1936 in Winterslag en Waterschei. KAJ-lid op vraag van pater Anicetus Cools en Gerard Bijnens. Provinciaal voorzitter 1933 en vrijgesteld propagandist 1936 op aandringen Mgr. Broeckx. Activist staking 1936. ACW-propagandist Sint-Truiden 1938. 

Beïnvloed door prof Karel Pinxten als vrije leerling Handelsschool Genk. Opgevorderd in dienst behoeftigensteun Sint-Truiden. Medestichter Katholieke Werkliedenbonden Limburg 1942. Sinds huwelijk in Sint-Truiden. Provinciaal secretaris ACV-Limburg 1945 en voorzitter ACW Limburg 1965-1978. 


Volksvertegenwoordiger  1946-1978 en gemeenteraadslid Sint-Truiden 1947-1965. CVP-voorzitter Vlaamse vleugel 1959-1961. Minister  van verkeerswezen 1961, volksgezondheid 1965 en opnieuw verkeer 1966-1972. Opening circuit Zolder 1963. Metro Brussel 1969. Invoering rijbewijs, verkeersonderricht, voorrang van rechts, oranje tussenlicht, pechdriehoek en voorrang voetganger op zebrapad. Oprichting Hoge Raad Verkeersveiligheid. Staking Sabenapiloten 1970. IJverde voor zelfstandig Bisdom Hasselt en Limburgs Universitair Centrum. Rellen sluiting mijn Zwartberg 1966. Europees politicus in de EGKS 1952, lid Europese Assemblee 1957 en voorzitter EVP-fractie 1975. Voorzitter Commissie Sociale Zaken en Arbeid Europees Parlement. Voorzitter Caritas Catholica bisdom Hasselt. Op rust 1978, nationaal voorzitter Katholieke bonden der gepensioneerden 1984. Vader van Hilde Houben-Bertrand (°1940), gouverneur van Limburg 1995–2005. Medestichter Limburgse Economische Raad en voorzitter Streekontwikkeling Zuid-Limburg vzw. IJverde als minister voor nieuw slachthuis en zwembad, overwelving Cicindria en aanleg sportpleinen. Voorzitter Fonds voor de Belgische Scheepvaart en Unie der Europese Federalisten 1978. Gouden penning Europese verdienste 1980 als voorzitter Europese Unie van Christen-Democratische Werknemers. Diverse artikels in De Stem van het Volk. Visser en jager. Pleinnaam naast kerk Bevingen  1988. 

Archief in KADOC. 

Lit.: Fred Bertrand, van mijnwerker tot Europese autoriteit, in De Stem van het Volk, 1959, 8, p. 1-2; Minister Bertrand verlaat St-Truidense gemeenteraad, in HBVL 22.09.1965; WIEDAT, p. 26; N.A., Fredje Bertrand, tien jaar minister, in ’t Pallieterke, 06.05.1971; Eric VERTONGHEN, Een minister zonder hobbies. Fred Bertrand “vader van metro” en ‘grootste patron van het land”. Sabena-reorganisatie misgelopen, in De Nieuwe Gids, 13.05.1971; André LAMMENS, Een avondje met… Alfred Bertrand, in HBVL, 21-22.04.1979; Xavier LENAERS, Fred Bertrand stond aan de wieg van zestigjarig KAJ-Limburg, in HBVL, 18.12.1985; Leo TINDEMANS, Fred Bertrand, de Europeaan, in HBVL, 29.12.1986; H. GAUS (ed.), Politiek biografisch lexicon. Belgische ministers en staatssecretarissen 1960-1980, Antwerpen: Standaard uitgeverij, 1989, p. 64-68. Luc VINTS, in NEVLAB, p. 472-473; Jos STERK, Alfred Bertrand. Van kajotter tot minister Bilzen 1913-1986, in 100 invloedrijke Limburgers. Van Ambiorix tot Roppe, Hasselt: Het Belang van Limburg, 2001, p 213-214; Jean-Paul BROOS, Een bekende Truienaar. Fred Bertrand. Een groot politicus, maar vooral een warm mens, in De Bink, jg. 16, nr. 62, 3de kwartaal, 2013, p. 10-13; Gerards GERITS en Lena MOORS-DREEZEN, Berbke van Riek van Graadje de Zoewer, in Ezendröp, 73, 55, april 2018, p. 31-42 (Barbara Dreezen x Fred Bertrand). 

Publ.: Het steenkolenvraagstuk van België, in Tijdschrift voor Politiek, 4, 1954, p. 559-569; De welvaartsproblemantiek in enkele gewesten: Limburg, in idem, 7, 1957, p. 340-348. Info: ODIS-databank, HIP en Bilisium Bilzen.




Lees meer