De oudste onderwijzeres

De oudste onderwijzeres

In Jeuk woonde een oude onderwijzeres die aan een psychische ziekte leed en altijd vuil was. Men noemde dat vrouwtje 'een oude heks'. Als de kinderen naar school gingen, dan klopten ze met stenen op de rolluiken van de heks terwijl ze riepen "Heks, laat je eens zien!"

G Ge zei van die oude vrouw die daar zo een beetje vies rondliep of wa? M Ja, dat was een gepensioneerde onderwijzeres. Ma Van Dormaal he? M Nee, nee, nee, nee, nee, die was van Jeuk. Van Gingelom dus eigenlijk hé. Van mijn geboorte(dorp). Nu is dat een groot dorp eigenlijk hé. G Ja. M Dat was Jeuk dus eigenlijk hé. En wij moesten daar elke dag voor dat huis doorkomen en dat was een heel oude vrouw die daar woonde. Want ik herinnerde mij nooit niet dat die onderwijzeres was. Dat is dus zo voor mijne tijd geweest, maar als klein kind weet ik dat wel dat ze mij dat gezegd hebben dat ‘die school lei (lag) dus eigenlijk in ’t dorp’. En dat die dus eigenlijk alleen gepensioneerd was en dat die helemaal kinds geworden was dus eigenlijk hé. Zinnen kwijt dus eigenlijk hé. Ziek in het hoofd dus eigenlijk hé, die begreep dat allemaal niet meer. En die heeft zich laten gaan. Die had zich laten gaan dus eigenlijk hé? Die was vuil. Die waste zich niet meer. Die was niet verzorgd, haar haar niet gekamd of… dat bestond toen niet naar de kapsters zo gaan en zo. G Ja M He, die was zo heel slordig en dat. En daar zeiden ze allemaal ‘de heks’ op. Dat het een ouw heks was hé. G Ja M En de kinderen in grote groep dus eigenlijk als ze naar school gingen, dan voor dat huis bleven ze staan en dan waren ze aan het roepen ‘Heks kom buiten, laat u ne keer zien.’ En zo van alles en op haar venster kloppen met stenen, omdat haar rolluiken waren altijd toe, maar dat waren zo van die rolluiken… G Zo van die flapdinges zo? M Ja, daar zeggen wij ‘blaffeturen’ op eigenlijk hé, in den ouwen tijd hé. G Jaja M En dan kwam zij van tijd wel hé, want ze waren stout eigenlijk. Als ik dat vertelde bij mijn ouders hé, aan mijn vader, dat zegt die, da ‘k nie mocht blijven staan, da’k nie mocht meedoen daarmee. G Dus de mensen beschermden die ook soms een beetje tegen de klein mannen? M Ja,ja, ja mijn familie dus eigenlijk hé, mijn ouders hé, die hebben mij dat ook verteld en de heleboel van die juffrouw eigenlijk, maar mijn ouders waren ook niet van dat dorp dus eigenlijk hé. Dat was dus ook maar door overlevering dat die dat wisten. G Ja M Dat ik daar niet mocht aan meedoen. G Is dat vrouwke uiteindelijk gestorven dan of… M Ja, maar ’t is toch nog, want toen was ik al in de normaalschool hoor, als (toen) die gestorven is. G Ja Ma Want toen, ik heb daar niks meer van gehoord of geweten. Eens als ge uit het dorp weg zijt, dan… en toen was het een ander leven als nu. Dat was niet alle weken naar huis komen hé. Dan was dat om de drie maand zo ne keer dat ge thuiskwaamt hé Kerstvakantie en zo hé. G Ja M Of misschien is die uiteindelijk weggezet, dat kan ook zijn hé. Dat ze die opgenomen hebben in een tehuis of zo. Maar dat was geen sprake van hé, die menskes, die bleven allemaal… bestond toen wel de ziekteverzekering en die heleboel en het OCMW? Dat geloof ik niet. Dat dat bestond in die tijd dus eigenlijk hé. Ma De ziekteverzekering, dat is toch…[onverstaanbaar] na de oorlog. M Da’s van na de oorlog. Ma Vroeger bestond dat niet. M Nee G Uw grootouders, zei ge daarstraks, die waren daar soms over aan ’t vertellen of wat? M Ja, maar mijn grootouders, ik heb geen grootouders gehad. Mijn grootouders langs moeders kant, die waren al gestorven als (toen) ik nog heel heel klein was. Daar heb ik dus geen wetens van hé. Daar weet ik niks van. Van mijn grootmoeder langs vaders kant ook niet. Maar juist mijn grootvader dus eigenlijk hé. Maar die woonde niet bij ons thuis. Dat was maar in de vakantie als ge daar gingt spelen. Maar dan, ik weet niet dat die ooit mij iets verteld hebben. G En dat ging ook niet rond bij de kinderen zo van ‘da’s een heks…’ die ouw onderwijzeres…. M Nee, nee, nee, ik weet maar juist van een heks, dat was in mijn geboortedorp dus eigenlijk in Jeuk dus eigenlijk van […onverstaanbaar]. G Ja M Dat weet ik nog. Dat ze mij verteld hebben. G En welk dorp was dat? M In Jeuk, dat was dus…dat is nu Gingelom eigenlijk hé. Da’s nu Gingelom. [gesprekje over de studies die M gedaan heeft.]

Opgetekend door G. Verdickt, Leuven, 2002 in Sint-Truiden

ONTDEKKING VAN DE DAG

Het (ver)zoenkruis in Groot-Gelmen

Na een ongeval of moord plaatsen familie of kennissen vaak ter plekke een gedenkteken. Zogenaamde moordkruisen zijn al eeuwen bekend. Een bijzonder, zeldzaam kruis is een 'zoenkruis', opgericht door de partij van de moordenaar als verzoening met de familie van het slachtoffer. In Groot-Gelmen leunt er zo eentje nog tegen de kerkhofmuur:

Dit + staet ter memorie
van Jan Morbiers soon van
Leonard(us) Morbier(s) en Margareta
Bartole(yns) die van leve ter
doot bracht is deur Gysen
Vasoens, a(nno) 1643 ten 30 july
bidt voor
die ziele

In de zomer van 1643 werd Jan, de zoon van oud-schepen Leonard Morbiers, gedood door zijn dorpsgenoot Gijs Vasoens in Groot-Gelmen. De omstandigheden kennen we niet. Wel bleef een verslag bewaard van de bemiddelingsvergadering in herberg Het Klaverblad in Sint-Truiden. De twee broers van de moordenaar vroegen deze verzoening voor twee 'goede mannen', zijnde juristen-schepen van de stad. Notaris Van Nuyst stelde het contract op. Onder meer de vader van het slachtoffer, diens schoonzoon als secretaris van de rechtbank Gelinden en Christina Steukers, de moeder van de moordenaar, waren aanwezig. Die laatste nam de vergiffenis aan die vader Morbiers schonk aan moordenaar Gijs. 


Het kruis in maaskalksteen, met de ondergrondse voet

De moordenaar, zelf dus niet aanwezig, moest onmiddellijk 150 gulden laten betalen voor kosten van begrafenis en andere, en een jaarlijkse rente van 6 gulden voor een jaarmis, op een stuk akker.  Gijs moest binnen het jaar een stenen kruis oprichten op het plaatselijke kerkhof van 3,5 voet boven de aarde en met daarin de naam van Jan en zijn sterfdatum gekapt. Aan de armen van Groot-Gelmen zou hij 8 vaten koren geven en gebakken brood. Het brood was uit te delen in de week van de Sint-Maartenkermis, patroon van de parochie. De moeder van de moordenaar kreeg van de vader van het slachtoffer 3 vaten koren. Waarschijnlijk was ze onbemiddeld?
Alle notaris- en verteerkosten in het Klaverblad zijn voor rekening van Gijs of Gijsbrecht voluit, die een contactverbod van drie jaar krijgt met de kinderen en bloedverwanten van de vermoorde Jan. 

We schenken hier en nu nog altijd aandacht aan de vermoorde Jan. Wat bewijst dat deze eeuwenoude vorm van verzoening werkt. 




Jacques BROUWERS, Een zoenkruis te Groot-Gelmen, in Limburg, jg. 52, 1973, p. 61-68; Willem DRIESEN en Roger HAUBRECHTS, Groot-Gelmen via Helshoven. Wandeling, in Sint-Truiden, NATUURlijk een monument. Open Monumentendag Vlaanderen, Sint-Truiden: stadsbestuur, 2004, p. 104-109 en 111; Lambert BAREE te Groot-Gelmen, website home.scarlet.be/hetoudelandvanluik/, pagina Groot-Gelmen, 2019 raadpleging. 

Lees meer