Gorsem
Het kleine Gorsem ligt in de beemden aan de Molenbeek, ten zuiden van het uitgestrekte kasteelpark van Duras. De naam doet sinds 1943 vooral denken aan het Opzoekingsstation voor de fruitteelt. De pioniers waren ingenieur Paul Nicolaï, Victor Sweldens, Joseph Stevart, professor Albert Soenen en graaf de Liedekerke van Duras. Men deed er aan klimaatbewaking, waarschuwingsdienst voor parasieten en experimenteerde al met geïntegreerde fruitteelt. Van de 17de eeuwse Schaliewinning verhuisde het station naar de Brede Akker en recent werd in Velm-Kerkom het Proefcentrum voor de Fruitteelt gecentraliseerd.
De enclave Schelfheide is in 1970 aan Nieuwerkerken afgestaan.
De oudste vermelding gebeurde in 1064 als Grusmithis, bij de verwerving door abdij Cornilimunster van bisschop van Toul. Heerlijkheid, deel van graafschap Duras, in 1377 familie van Schoonhoven. Kerk in 1487 ingelijfd bij OLV-kapittel Sint-Truiden. tiendheffer, met kanunnik als bedienaar.
Een sober laat-classicistisch zaalkerkje uit het einde van de 18de eeuw. De ingebouwde westtoren dateert uit de 19de eeuw, evenals de sacristie die aangebouwd is in het zuid-oosten. Het schip en koor zijn voorzien van één rondboogvenster per travee. Tegen de westgevel, boven de toegang hangt een een modern reliëf van de patroonheilige van de kerk. Tegen de muur van de kerk staan een grafsteen (1356) en een twee grafkruisen (1632 en 1667)
Grafsteen met datering 1356, hardsteen. Grafkruis (exterieur) van Sacharias Bosmans (+1632) en echtgenote Margareta Schuppen (+1632) met voorstelling van Jezus aan het kruis, hardsteen. Grafkruis (exterieur) van Goevaert Peecstaert (+1667), geplaatst door Lusbeth Scheven, met Jezusmonogram en voorstelling van Jezus aan het kruis, hardsteen.
Interessant zijn de romaanse doopvont (13de eeuw) en het wijwatervat, gedateerd 1619. Sedes Sapientiae (Maasland, 12de eeuw), moderne polychromie, kind en deel van zetel uit latere periode (vermoedelijk 19de eeuw). Sint-Augustinus, gepolychromeerd hout (circa 1500). Sint-Lambertus, gepolychromeerd hout (circa 1500). Jezus aan kruis, hout (vermoedelijk 17de eeuw). Sint-Rochus, gepolychromeerd hout (17de eeuw). Onze-Lieve-Vrouwebeeld met Kind, gepolychromeerd hout (einde 17de eeuw). Sint-Sebastiaan, gepolychromeerd hout (17de eeuw)
Orgel J. Verlo (?) 18de eeuw, herstel pianostemmer Festraets Sint-Truiden 1940 en Van de Loo Leuven 1955. Waardevol orgel van orgelbouwer Picard, 1752 . Het orgel, de kast en de balustrade zijn als één geheel ontworpen en vervaardigd uit eikenhout. Reparatie 1838 door Clerinx, afkomstig uit kerk Velm.
Het kerkhof ligt ten westen van de kerk en is nog actief in gebruik. Het kerkhof is visueel afgescheiden van de straat en is enkel bereikbaar via een smalle toegangsweg langs de kerk, die de straat verbindt met de toegang van de kerk. Tegen de kerkhofmuur staan enkele historische graven opgesteld: een grafsteen met jaartal 1356 en twee grafkruisen van 1632 en 1667.
Gorsem wordt samen met Runkelen ontwikkeld als een middelgroot dorpsgeheel met een aantal gezamenlijke voorzieningen, verdeeld over beide straatdorpen. Via twee lokale toegangsstraten wordt het dorpsgeheel Gorsem-Runkelen verbonden met de binnenstad; de kerk van Gorsem is gelegen op één van deze toegangswegen die Gorsem via Nieuw-Sint-Truiden met de binnenstad verbindt. De Molenbeekvallei wordt beschermd en natuurlijk verder ontwikkeld als groene corridor tussen beide dorpen. Om het karakter van beide dorpen te benadrukken wil men zes ‘poorten’ aanbrengen aan de rand van beide kernen om automobilisten te laten aanvoelen dat ze het woongebied binnenrijden. Daarnaast wil men de identiteit van de bestaande pleinen versterken; voor Gorsem is dat het plein aan Gorsem-Dorp ter hoogte van de kerk. De kerk is visueel afgescheiden van de straat omdat de pastorij tussen de kerk en de straat gelegen is. Een echt ‘kerkplein’ kan men dit plein daarom niet noemen. De kerk en het kerkhof zijn toegankelijk via een smalle weg langs de pastorij. Ten westen van de kerk opent zich het landschap rondom het kasteel van Duras dat beschermd is omwille van zijn landschappelijke waarde. Gorsem is eveneens een toonaangevend dorp voor de fruitsector in Sint-Truiden. Het agrarische karakter van het dorp wil men in de toekomst verder versterken met een uitbreiding van het agrarische gebied ten oosten van de dorpskern.
De oudste delen van de gesloten Schaliewinning zijn uit 1654. Het hooghuis, in Maaslandse stijl met mergelstenen vensteromlijstingen heeft een duiventil en een trapgevel met mergelstenen speklagen. In de 19e en 20e eeuw werden aanpassingen verricht en gebouwen bijgebouwd. De schuur heeft een 17e-eeuwse kern en werd in 1842 gewijzigd. In 1943 werd nog een aanbouw opgericht.
Lit.: Jos GYSELINCK, Sint-Truiden: Gorsem Parochiekerk Onze-Lieve-Vrouw Tenhemelopneming en omgeving, Onroerend Erfgoed Limburg, Beschermingsdossier DL000394, 1996; Daniëlle KEVERS, Gorsem, in Vergeet je wortels niet. Erfgoedverkenningen in Sint-Truidense dorpen en stadswijken, Sint-Truiden: Erfgoedcel, 2012, p. 38-43.
